Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Όλγα Λασκαρίδου, Επ. Καθηγήτρια,Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας, Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Αικατερίνη Καρακάση, Καθηγήτρια, Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας, Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Αικατερίνη Μητραλέξη, Καθηγήτρια, Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας, Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Εύη Πετροπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας, Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Stefan Lindinger, Αναπλ. Καθηγητής,Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας,Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Joachim Theisen, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας,Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Κοσκινάς Νικόλαος- Ιωάννης, Επ. Καθηγητής,Τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας,Φιλοσοφική Αθηνών, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η διατριβή εξετάζει αν το έργο Auslöschung [Αφανισμός] του Τόμας Μπέρνχαρντ μπορεί να ιδωθεί ως μια λογοτεχνική διδασκαλία της σήψης υπό την έννοια του έργου του Εμιλ Σιοράν Precis de decomposition [Lehre vom Zerfall, Εγχειρίδιο/ Διδασκαλία της σήψης]
Στην μέχρι τώρα βιβλιογραφική έρευνα δεν υπάρχει καμία άλλη συστηματική αντιπαραβολική μελέτη μεταξύ των έργων των δύο συγγραφέων. Υπάρχουν μόνο σπάνιες και πολύ σύντομες, εξαιρετικά ολιγόλογες αναφορές για την πιθανή συγγένεια στο συνολικό και γενικότερο πνεύμα σκέψης των δύο συγγραφέων.
Η διατριβή εστιάζει στον υπότιτλο Ein Zerfall [Μια κατάρρευση] του μυθιστορήματος Auslöschung [Αφανισμός] του Tόμας Μπέρνχαρντ και αποδεικνύει ότι, παρά το γεγονός ότι μοιάζει με μια απλή προσθήκη του συγγραφέα που μπορεί εύκολα να παραβλεφθεί από τον αναγνώστη, αναδεικνύεται σε δυνητικά θεμελιώδες μέσο καθοδήγησης της προσοχής του και κλειδί αποκωδικοποίησης του όλου μυθιστορήματος.
Σε αυτό το πλαίσιο ερευνάται συστηματικά σε τι ακριβώς μπορεί να αναφέρεται ο όρος Zerfall, ποιο είναι το σημασιολογικό πεδίο αυτού του όρου. Ο γερμανικός όρος Zerfall, που μπορεί να μεταφραστεί ως παρακμή-κατάρρευση, εσωκλείει και περιλαμβάνει διάφορες συναφείς έννοιες όπως: σήψη, φθορά, διαφθορά.
Αρχικά κατηγοριοποιούνται οι διαφορετικές μορφές σήψης που εμφανίζονται στο μυθιστόρημα και εξετάζονται με βάση το εγχειρίδιο της σήψης του Σιοράν υπό το πρίσμα των ακόλουθων ερωτημάτων: Ποια είναι η σχέση μεταξύ της έννοιας της σήψης, όπως αυτή εφαρμόζεται στο μυθιστόρημα, και της αντίστοιχης έννοιας στο φιλοσοφικό κείμενο; Μπορούν να ταυτιστούν οι εκφάνσεις της σήψης και στα δύο έργα; Ακολουθούν το ίδιο λογικό σχήμα, αλληλοσυμπληρώνονται ή βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους;
Σε κάθε ενότητα της διατριβής διεξάγεται ένα συγκριτικό πείραμα, κατά το οποίο μελετάται το εύρος των νοημάτων της έννοιας της σήψης, όπως αυτή ορίζεται ως φθορά, υλική φθορά, πνευματική φθορά, παρακμή, και κατά πόσον τα δύο αυτά έργα μαζί μπορούν να αποτελέσουν, κατά μία έννοια, ένα πλήρες εγχειρίδιο διδασκαλίας για τη σήψη/φθορά.
Αφετηρία της έρευνας αποτελεί ο έκδηλος φόβος, που βιώνει ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος Murau για τη σήψη με την κυριολεκτική της έννοια, όταν χάνει τους δικούς του και που ξεπερνά σε ένταση τον φόβο του θανάτου. Συστηματικά εξετάζονται και αναλύονται οι κυρίαρχες αποχρώσεις της σήψης/ φθοράς στον Αφανισμό σε συνάρτηση με το κείμενο του Cioran. Διερευνάται λ.χ. το ερώτημα κατά πόσον οι αμφίσημες μακάβριες ιδέες περί εμβάθυνσης στην παρατήρηση της αποσυντιθέμενης ύλης και των διαδικασιών αποσύνθεσης θα μπορούσαν να οδηγήσουν και τους δύο συγγραφείς βήμα προς βήμα στην ανάκαμψη από τo ντελίριο του θανάτου, καθώς υπάρχουν ενδείξεις αυτής της υπόθεσης στο έργο και των δυο. Η ασθένεια, ως παράγοντας που οδηγεί στην φθορά του σώματος, είναι μια κοινή θεματική των δύο έργων. Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζεται, σε αντιπαραβολή με την έννοια της κοινής ασθένειας, κυρίαρχα η θανατηφόρος ασθένεια ή η ασθένεια προς θάνατο (Τodeskrankheit), ενώ ο αντίστοιχος όρος του Σόρεν Κιερκεγκααρντ διαπλέκεται γόνιμα σε αυτή τη συστηματική μελέτη.
Βασική άποψη του πρωταγωνιστή του Αφανισμού είναι ότι η συνεχής κίνηση είναι απαραίτητη για την αποφυγή της στασιμότητας και της συνεπαγόμενης φθοράς. Στο φιλοσοφικό κείμενο του Σιοράν, από την άλλη πλευρά, η συνεχής κίνηση αναφέρεται υποτιμητικά ως «ορμή/ μανία για πράξεις» [CIO 11]. Υπό το πρίσμα της επιχειρηματολογίας του Σιοράν σχετικά με την «ιερότητα της απραξίας» [CIO 59] μελετάται αν υπάρχει χάσμα στην προσέγγιση αυτών των όρων στα δύο έργα και αν οι όροι πλήξη, η όρεξη για δράση, η αδράνεια, η ακινησία, η αταραξία, η ραθυμία, η ακηδία (acedia), ως φορείς των θεμελιωδών όρων της ησυχίας και της ανησυχίας, χρησιμοποιούνται με παρόμοιο τρόπο και στα δύο έργα παρά τις εκ πρώτης όψεως κραυγαλέες και εμφανείς διαφορές τους. Διερευνάται το ερώτημα κατά πόσον η ησυχία και η ανησυχία με τους θυγατρικούς τους όρους είναι τελικά πραγματικά αντιθετικοί όροι και στα δύο έργα ή αν κάτι τέτοιο τελικά δεν ισχύει. Η συγκριτική έρευνα της χρήσης των όρων αυτών με συστηματική μελέτη της συνεχούς αναδόμησης ή και αποδόμησης της έννοιάς τους στα δύο κείμενα είναι το εργαλείο που βοηθά στην απάντηση αυτού του ερωτήματος. Η εξέταση των όρων αυτών διαπλέκεται και υφαίνεται με νήματα που ξεκινούν από την Πυρρώνεια σκέψη και φτάνουν μέχρι τη Σιορανική προσέγγιση για το τριπλό αδιέξοδο (dreifache Sackgasse) της ανθρώπινης φύσης.
Καταδεικνύεται ότι η όποια αντιφατικότητα των όρων προέρχεται από τη συνεχώς ιστορικά μεταβαλλόμενη χρήση των όρων και το γεγονός ότι στο μυθιστόρημα η φαινομενικά αντιφατική χρήση των όρων, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η χρήση των ίδιων όρων υπό το πρίσμα της διαφοροποίησης του νοήματός τους στο πέρασμα του χρόνου. Υπό αυτή την έννοια το κείμενο της διδασκαλίας της σήψης του Σιοράν αποδεικνύεται ένα καίριο βοήθημα που συμβάλλει στην αποκωδικοποίηση των φαινομενικών αντιφάσεων του μυθιστορήματος και στην ουσιαστική απόδειξη ότι δεν πρόκειται για πραγματικές αντιφάσεις.
Ο τομέας αυτός της έρευνας περιλαμβάνει επίσης τις αμφίσημες και σχετικές έννοιες της ανάπτυξης και της προόδου, καθώς και αυτές του πρωτόγονου, του ιδανικού, το ιδεατού και το εξιδανικευμένου που απαντώνται και στα δύο έργα. Στην έρευνα αυτή αναλύονται αντιπαραθετικά οι επιθέσεις και των δύο κειμένων κατά της κοινωνίας, της πολιτικής και των πολιτικών. Το ίδιο γίνεται και με τους θυελλώδεις λόγους τους κατά της θρησκείας και ιδιαίτερα κατά του θρησκευτικού φανατισμού. Τα θέματα του φανατισμού, της βίας, του πολέμου και του εθνικοσοσιαλισμού, που συνδέονται με τον καθολικισμό στο μυθιστόρημα, αναλύονται σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες τοποθετήσεις για τη βία, το θρησκευτικό φανατισμό και την εγγενή προφητική φύση του κάθε ανθρώπου ως ρίζας του κακού, που πραγματεύονται στο εν λόγω φιλοσοφικό έργο του Cioran. Επιπλέον, η κριτική του Murau για τη γερμανική γλώσσα αναλύεται σε σχέση με τη διορατικότητα του Cioran για την εν γένει φθορά της/ κάθε γλώσσας μέσω της «μέγιστης χρήσης/ κατάχρησης της» [CIO 194]. Αυτό ερευνάται στο πλαίσιο της ενότητας, που μελετά τους όρους της ανάπτυξης και της προόδου.
Μέσω συστηματικής μελέτης όλων αυτών των θεμάτων, απαντάται τεκμηριωμένα το εξ αρχής τεθέν ερώτημα, αν το μυθιστόρημα Αφανισμός του Τόμας Μπέρνχαρντ μπορεί να θεωρηθεί ως ένα λογοτεχνικό εγχειρίδιο/ μια λογοτεχνική διδασκαλία της σήψης υπό τη Σιορανική έννοια.
Λέξεις-κλειδιά:
Τόμας Μπέρνχαρντ, Εμίλ Σιοράν, Αφανισμός, Διδασκαλία της σήψης, Εγκόλπιο ανασκολοπισμού, φθορά, σκεπτικισμός,
